بیداری اسلامی، فرصت ها و چالش و آسیب ها از منظر سیدجمال الدین اسدآبادی
نهمین نشست تخصصی شورای دین پژوهان با موضوع بیداری اسلامی با سخنرانی دکتر محمدجواد صاحبی رئیس انجمن ادیان و مذاهب حوزه علمیه در سالگرد درگذشت سیدجمال الدین اسدآبادی برگزار شد.
این استاد حوزه و دانشگاه در آغاز سخنان خود بیان داشت:
درباره سیدجمال الدین شناخت درستی وجود ندارد، شناخت جامعه علمی و دینی ما از سیدجمال الدین از طریق کتابها و آثاری است که از سوی بیگانگان، گروه های سیاسی و نحله های فکری منتشر شده است، کمتر کسی است که با مطالعه دقیق و عمیق و به استناد اسناد دست اول و آثار خود سید، او را مورد بررسی قرار دهد.
ایشان فرمودند: سیدجمال الدین به استناد روایات معتبر اگر چه ایرانی است از اهل محله سیدان اسدآباد همدان است، و اختلاف بر سر موطن او نباید موجب آن شود که اندیشه ها و آرمان هایش تحت الشعاع آن قرار گیرد، آنچه که مهم است و اختلافی در آن نیست این است که سید در ایران رشد و بالندگی یافته، او فرزند حوزه های علمیه است، حوزه علمیه قزوین، بروجرد، میرزا صادق طباطبایی سنگلجی، شیخ مرتضی انصاری و میرزا حسینقلی در جزین همدان برخوردار بوده است، یکی از ویژگی های سیدجمال الدین آشنایی با دنیای اسلام است سرزمین های اسلامی را با همه امتیازات، مشکلات و حوادث و اتفاقات از نزدیک شناخته است. برخلاف بسیاری از بزرگان که حتی از شهر و محل سکونت خود هم شناخت درستی ندارند، او با مسافرت به کشورهای ایران و افغانستان، عراق، مصر، ترکیه، هند و مذاکره و مباحثه با اشخاص مهم و تأثیر گذار و حضور در میان توده های مردم همه مسائل و مشکلات و امکانات سرزمین‌های اسلامی و مردمان مسلمان را رصد کرده بود و در مورد آشنایی با جهان غرب، او برخلاف بسیاری از کسانی که ناآگاهانه و بر پایه گزارش های دیگران درباره کشورهای اروپایی به داوری می پرداختند و با اظهار شیفتگی و یا به نقد و رد غرب می پرداختند، او به همه مناطق و شهرهای مهم اروپا سفر کرد، حتی اقامت گزید در لندن، پاریس، آلمان، روسیه و حتی آمریکا، او با شخصیت های بزرگ سیاسی مانند چرچیل پدر، رودلف و رؤسای ممالک اروپایی ملاقات مذاکره و مباحثه داشته، حتی با چهره های مهم علمی و فرهنگی، مانند ویکتور هوگو، بینوایان و ارنست رنان و نیز او گاه دربازی های سیاسی اروپائیان ورود پیدا می کرد، معادلات آنها را به نفع دنیای اسلام به هم می زد، در هیچ مذاکره و رویدادی حضور او زیانبخش و یا مهمل نبوده است، او باور داشت که در همه جا با جنگ و ستیز نمی توان غرب را وادار به عقب نشینی کرد، بلکه با دیپلماسی و سیاست گذاری فعال می توان در این عرصه تأثیر گذار بود، هیچ مرعوب نمی شد، بر امکانات و توانایی های جهان اسلام تأکید داشت اما با محاسبات و مناسبات درست مانع از ستیز و درگیری های کور و بی هدف می شد. سیدجمال الدین اعتقاد داشت که اگر دنیای اسلام با هم متحد باشند می توانند بر قدرتهای بزرگ فائق شوند، و میگفت: اگر بریتانیا یک پیل باشد و مسلمانان یک پشه، چنانچه این همه پشه در گوش این پیل صدا بزنند او را کر خواهند کرد. یکی از آسیب های مهم حرکت ها و جنبش های مسلمانان، فرقه گرایی است، هر گروهی گروه دیگر را تکفیر می کند، سیدجمال الدین شبهات را رصد می کرد(مقاله اسلام و علم – ارنست رنان).
دکتر صاحبی افزوند: شبهه مهم نیست، پاسخ ندادن به شبهه خطرناک است، شبهه زاییده ذهن آدمی است، انسان برای برون رفت از جهل یا ایجاد مانع بر سر آگاهی شبهه آفرینی می کند، مسلمانان متدین عالم و آگاه باید به آن پاسخ گویند. این اتفاق بدی است که به جای پاسخ گویی به شبهات، به تکفیر شبهه افکنان بسنده کنیم !.
ایشان در مورد تأکید بر اخذ علم و دانش و تمدن فرمودند: علم سرزمین نمی شناسد، بشر وامدار میراث دیگران است، تمدنها از صفر آغاز نمی شوند، هر تمدنی از تمدنهای دیگر اثر می پذیرد، مهم این است که این دانش و تمدن در نظام ارزشی بومی و متقن پالایش شود. سلفی گری و علم، احمد حنبل، ابن تیمیه، جهود بر نصوص، تعارض و تناقص، فلسفه، کلام، منطق، عرفان، وهابیت و علوم جدید.
سپس استاد صاحبی در مورد سیدجمال الدین و سلفیه گفتند: وی تأکید فراوان بر اتحاد و همبستگی همه فرقه ها و مذاهب اسلامی داشتند و در مورد خطر تفرقه گاهی با آه و افسوس می گفت مسلمانان انگار با هم متحد شده اند که متحد نباشند. راز این که سیدجمال الدین مذهب خود را مخفی می‌داشت همین بود، او هیچگاه در هیچ اثری از آثار خود خلاف معتقداتش چیزی نگفت و ننوشت، اما از هرگونه سخنی که احساسات دیگران را جریحه دار کند و تعصبات آنها را برانگیزد پرهیز می کرد.
در ادامه این نشست محققین حاضر در جلسه جمله آقایان: دانش، مردانی پور، موسوی نژاد، علیپور، شهبازی و پیمان به عنوان منتقدان نشست، دیدگاه ها و نقد و نظرهای موافق و مخالف خویش را در قالب کرسی آزاد اندیشی دینی مطرح نمودند که برخی سئوالات و شبهات مطروحه توسط استاد صاحبی پاسخ گفته شد، قابل ذکر است سلسله نشست های دین پژوهان کشور در هر ماه به مناسبت های مهم با همکاری مراکز پژوهشی برگزار می شود.
